Świerk pospolity – Picea abies L. Karst. (=P. excelsa Link)

Nazwa rodzajowa znana od czasów starożytnych, łac. picea = świerk, od łac. pix = smoła, żywica, piceus (łac.) – smolny wskazuje, że roślina wydziela smołę; łac. abies = jodła, nazwa prawdopodobnie wywodzi się z sanskrytu: abh = być bujnym, obfitować - dotyczy pokroju drzewa.

Charakterystyka morfologiczna

Rozmiary, wiek, pokrój

Świerk pospolity ma najczęściej regularną sylwetkę, zachowującą dominujący i wyraźnie widoczny pęd główny aż po kres życia drzewa. Osiąga wysokość do 62 m i średnicę pnia 2 m na wysokości 1,3 m. Dzięki stożkowatemu pokrojowi jest on w naszym kraju powszechnie używany jako choinki w okresie gwiazdkowym.

Pień, korona, korzeń

Korowina świerka jest stosunkowo cienka i gładka, w późniejszym wieku nieco spękana i łuszcząca się muszelkowato. Barwa korowiny od czerwonobrązowej do szarej, zależna od wieku i pochodzenia.

Korona świerka pospolitego charakteryzuje się trzema typami ugałęzienia, mianowicie: grzebieniasty, szczotkowy i płaskogałęzisty.

Świerk pospolity wykształca stosunkowo płytki system korzeniowy zwany talerzowym. Głębokość zasięgu korzeni wynosi około 40 cm.

Pąk, pęd, liść

Świerki wykształcają w zasadzie dwa typy liści: liścienie, widoczne już w nasieniu i tworzące po wykiełkowaniu rozetę na szczycie jednorocznej siewki, oraz szpilki (=igły) rozwijające się co roku.

Szpilki wytwarzane po liścieniach mają 25 – 35 mm długości i około 1 mm szerokości. W przekroju poprzecznym są romboidalne, a w ocienionych miejscach korony bardziej spłaszczone. Szpilki są dosyć sztywne, ostro zakończone i kłujące. Osadzone są na wystającym, trwałym wyrostku powierzchni pędu.

Świerk pospolity wykształca pąki walcowate, ostro zakończone, nie pokryte żywicą. Okryte są czerwono-brunatnymi łuskami, dość cienkimi i suchymi. Pąki szczytowe mają łuski nieco omszone u podstawy.

Kwiaty, kwiatostany, szyszki, nasiona

Kwiaty męskie tworzą się jako kotki około 2,5 cm długości, zebrane grupami po kilkanaście między szpilkami pędów jednorocznych. Zabarwienie mają zmienne, najczęściej żółtawo-czerwone. Umieszczone są zwykle w środkowej i niższej części korony.

Kwiatostany żeńskie wykształcają się w formie barwnych, czerwonawych, sterczących pionowo szyszek. Rozmieszczone są głównie w górnych warstwach korony. W stanie pełnego rozwoju osiągają długość około 3 do 5 cm.

Szyszki świerka pospolitego zbudowane są z łusek nasiennych i wspierających. Łuski szyszki są zdrewniałe, jednak dość cienkie i elastyczne, zabarwione brązowo o różnych odcieniach.

Nasiona są zaokrąglone, 4-5 mm długie, w zarysie zbliżone do trójkąta prostokątnego. Barwa nasion jest zmienna, najczęściej jednak są brązowawe. Błoniaste skrzydełko łyżeczkowato obejmuje nasienie z jednej strony.

Zasięg świerka pospolitego

Świerk pospolity występuje w górach środkowej i południowo-wschodniej Europy, na nizinach nadbałtyckich, na Niżu Wschodnioeuropejskim i w Skandynawii.

W Polsce można wyróżnić dwa obszary rozsiedlenia świerka pospolitego. Pierwszy – północno-wschodni, ma swoją granicę przebiegającą przez Białystok, Łomżę, Olsztyn, Morąg i Elbląg. Drugi – południowy, oddzielony od pierwszego pasem bezświerkowym (tzw. dysjunkcja w zasięgu świerka) i zajmujący obszar Polski południowej. W górach w swoim zasięgu pionowym sięga po piętro alpejskie, jednak jego centrum występowania to regiel górny.

Zastosowanie

Świerk pospolity jest poza sosną zwyczajną najważniejszym naszym gatunkiem drzewa leśnego, dostarczającym znacznych ilości drewna o właściwościach technicznych i zastosowaniu podobnym do drewna sosnowego.

Drzewa pomnikowe w naszym regionie

Poniższa tabela przedstawia lokalizację niektórych pomników przyrody świerka pospolitego rosnących w województwie warmińsko – mazurskim.