Opis przyrodniczy
Dąb – Quercus sp.
Dęby to drzewa, rzadziej krzewy. Liście sezonowe lub zimozielone (np.: Q. suber L.), od całobrzegich poprzez piłkowane do wrębnych lub klapowanych. Owoce to orzechy (żołędzie) osadzone pojedynczo w miseczkach. W Polsce dziko występują trzy (dwa) (?) gatunki dębów, mianowicie Q. robur L. – dąb szypułkowy, Q. petraea (Matt.) Liebl. – dąb bezszypułkowy, Q. pubescens Willd. – dąb omszony (?). Z których pierwszy występuje pospolicie w całym kraju, a Q. petraea (Matt.) Liebl. nie występuje na Warmii i Mazurach, zaś naturalne występowanie Q. pubescens Willd. nie jest do końca potwierdzone. Uważa się, że charakter stanowiska tego gatunku (zbocza starego koryta Odry koło Bielinka), nie jest jasny, najprawdopodobniej został tam zawleczony (średniowieczne trakty handlowe nad Bałtyk). Z racji, że na terenie Warmii i Mazur występuje dąb szypułkowy, to właśnie ten gatunek zostanie opisany w tym artykule.
Etymologia
Nazwa rodzajowa dębu znana jest od czasów starożytnych, łac. quercus = dąb; łac. robur = drewno dębu, ale także: siła, moc - nawiązanie do rozmiarów i pokroju drzewa.
Charakterystyka morfologiczna
Rozmiary, wiek
Dąb szypułkowy to potężne drzewo, 20-30(-50) m wysokie a jego pierśnica dochodzi do 2-3 m. Jest gatunkiem długowiecznym, żyje do ponad 700 lat. Dąb sprawia majestatyczne wrażenie, które zawdzięcza swym okazałym rozmiarom. Odgrywa również istotną rolę w symbolice i dawniej w kultach religijnych. Jest symbolem długowieczności, dostojeństwa i siły
Pień, korona, korzeń
Dąb rosnący swobodnie ma szeroką koronę, krótki pień oraz grube konary, zaś pokrój dęba w drzewostanie jest, podobnie jak u innych drzew liściastych, bardziej strzelisty, a korona jest wysoko osadzona. Pień pokryty jest ciemną, głęboko spękaną korą. System korzeniowy głęboki, palowy na glebach świeżych i głębokich, natomiast powierzchniowy na glebach płytkich.
Pąk, pęd, liść
Łuski pączków są barwy brązowej, czarno obrzeżone. Młode pędy pokryte są błyszczącą brązową lub szarawą korą (barwa zależna od nasłonecznienia są słabo kanciaste i pękate. Liście długości 5-10, niekiedy do 15 cm, zwykle z 3-6 parami zaokrąglonych klap. Nasada liścia uszata lub sercowata. Ogonki liścia są krótkie (do 1 cm), nerwy boczne dochodzącą do końców klap i do wcięć pomiędzy nimi. Liście są skórzaste i obustronnie nagie lub od spodu delikatnie owłosione. Liście dębu szypułkowego rozwijają się na wiosnę szybciej niż u dębu bezszypułkowego.
Kwiaty, kwiatostany, owoce
Dąb jest gatunkiem wiatropylnym, rozdzielnopłciowym. Kwitnie od końca kwietnia do końca maja równocześnie z rozwojem liści. Kwiaty męskie koloru żółtawo-zielonego są długie i wiotkie, luźno zwisające kotki zgrupowane po kilka sztuk i wyrastające z pąków bocznych zeszłorocznych pędów. Kwiaty żeńskie – zebrane po kilka na długiej szypułce– wyrastają na pędach tegorocznych , są kształtu cebulkowatego. Kwiaty żeńskie są drobne i słabo widoczne. Owoce – zwyczajowo zwane żołędziami – rosną zwykle po kilka na długiej szypule (w odróżnieniu od dębu bezszypułkowego). Żołędzie elipsoidalne, 3,5 cm długie. Na świeżych żołędziach widoczne są ciemne prążki.
Zasięg dębu szypułkowego
Występuje w całej Europie (poza północną jej częścią oraz najbardziej południowymi rejonami). W Azji zajmuje pd.-zach. część kontynentu. W Polsce jest bardziej pospolity od dęby bezszypułkowego.
Zastosowanie
Drewno dębowe jest ciężkie, twarde oraz trwałe. Używane m.in. do wyrobu mebli i klepki podłogowej. W przeszłości stosowane było do produkcji statków, kostki brukowej tłumiącej turkot kół, beczek, maglownic, pras do odciskania serów. Drewno dębowe po długim – co najmniej kilkusetletnim – leżeniu w wodzie, a także glinie czy torfie, w warunkach stałej wilgotności, na skutek reakcji garbników zawartych w drewnie z solami żelaza, czernieje, zachowując przy tym swoje właściwości mechaniczne – tzw. czarny dąb – „polski heban”.
Drzewa pomnikowe w naszym regionie
Poniższa tabela przedstawia niektóre dęby pomnikowe rosnące w województwie warmińsko – mazurskim.
Obwód pnia na wys. 1,30 m |
Wysokość drzewa |
Gmina |
NADLEŚNICTWO Leśnictwo |
Uwagi |
[cm] |
[m] |
|||
425-590 |
27-30
|
Barciany
|
SROKOWO Dąbrowa oddz. 16 a |
|
341 |
25 |
Barciany |
- |
Park w Skandławkach |
425 |
26 |
Barczewo
|
WIPSOWO Leszno oddz. 104 h |
|
360, 680
|
28 |
Barczewo
|
- |
2 szt. Skajboty wł. p. M. Chrołowskiej |
250-360 |
20-25 |
Barczewo |
OLSZTYN Wadąg oddz. 122g |
4 szt. k/Nikielkowa |
380 |
28 |
Bartoszyce
|
- |
Bartoszyce, przy ul. Bohaterów Warszawy, 50m od ul. Kętrzyńskiej |
335 |
22 |
Biała Piska
|
- |
Komorowo przy rozwidleniu dróg |
380-420 |
23-25
|
Biskupiec Pomorski
|
- |
3 szt. przy b. Kościele ewangelickim w Biskupcu Pomorskim |
219 |
26 |
Budry
|
- |
Dąbrówka Nowa, w parku podworskim |
380 |
42
|
Dobre Miasto
|
WICHROWO Kochanówka oddz. 256a |
|
260-200 |
20-25 |
Dubeninki
|
GOŁDAP Maków oddz. 117dx |
aleja 20 drzew
przy drodze nr 651 Błąkały - Żytkiejmy |
380 |
25 |
Dywity
|
OLSZTYN Wadąg oddz. 86n |
k/Słupów |
73-566 |
23-25 |
Elbląg
|
ELBLĄG Jagodno oddz. 293n |
park w Krasnym Lesie |
380 |
27 |
Ełk
|
EŁK Mleczno oddz. 242c |
|
480 |
24 |
Frombork
|
- |
Biedkowo przy drodze polnej 300 m od drogi Biedkowo- Frombork
|
350 |
26 |
Gietrzwałd |
- |
2 szt. przy szosie Olsztyn-Ostróda, 500m od lotniska Dajtki |
440 |
24 |
Giżycko |
GIŻYCKO Sterławki Wielkie oddz. 745i |
|
420 |
20
|
Górowo Iławeckie
|
GÓROWO IŁAWIECKIE Gaworowo |
przy drodze Glądy-leśniczówka |
350-420 |
20
|
Grunwald
|
OLSZTYNEK |
„Dębowa Droga” szpaler 31 szt przy drodze Tymawa-Zybułtowo na odcinku ok. 2 km |
330 |
19 |
Iława
|
IŁAWA Radomno |
|
480 |
26 |
Kętrzyn
|
SROKOWO Kronowo oddz. 87i/j |
|
450 |
24 |
Kolno
|
MRĄGOWO
|
przy leśniczówce na trasie Samławki-Otry |
550 |
25 |
Lelkowo
|
- |
Wilkiny przy drodze do Wołowa, ok. 1 km od Wilknit (obok mostku nad strumykiem) |
|
Bibliografia
Anonim 2009. Lasy w Polsce 2009. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa
Boratyńska K., Filipiak M., Boratyński A. 2006. Morfologia, systematyka i geograficzne rozmieszczenie. Polska Akademia Nauk, Instytut Dendrologii, Poznań–Kórnik
Dolatowski J., Seneta W. 2000. Dendrologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Tomanek J. 1994. Botanika leśna : Podręcznik dla studentów wydziałów leśnych. PWRiL Warszawa
Autor opisu: Jarosław Sikorski