Opis przyrodniczy
Jaszczurka żyworodna (Lacerta Vivipara)
Jaszczurka żyworodna jest najmniejszą przedstawicielką polskich gatunków jaszczurek. Jej wielkość nie przekracza zwykle 18 cm proporcjonalnie znacznie dłuższy ogon niż u zwinki stanowiący 2/3 długości jej ciała jest jedną z cech odróżniających te dwa gatunki, podobnie jak mniej masywna głowa.
Kolor ciała w różnych odcieniach brązu z jaśniejszymi plamami lub
cętkami i wyraźnymi dwoma jasnymi liniami po bokach ciała, znacznie
ciemniejszy niż u zwinki z wyraźnie ciemniejszym deseniem w linii
kręgosłupa zwłaszcza u samców. Samice są podobnie ubarwione lecz nieco
jaśniejsze i nieco mniej kontrastowe. U tego gatunku nie należą do
rzadkości osobniki melanistyczne, całe całkowicie czarne lub z wyraźnie
ciemniejszymi fragmentami ciała zwłaszcza w pasie tylnych kończyn i
ogona. Bardzo często takie ubarwienie posiadają osobniki młode tuż po
urodzeniu się. Charakterystycznym jest dla nich przednia część ciała
jaśniejsza nieco lub są niemal czarne w całości.
Charakterystyczną cechą samców jest jaskrawsze czasem jaskrawo
pomarańczowe zabarwienie brzusznej części ciała przybierające
intensywność zwłaszcza w porze godowej a zupełnie jasne u samic. Samice
wizualnie podobne są wielkością choć w okresie ciąży znacznie różnią
się z powodu rozwijającego się w jej ciele potomstwa. Zasięgiem
występowania obejmuje całą Europę nawet nieco dalej poza krąg polarny,
jak wynika z literatury za legendarną wręcz uznaje się jej odporność na
niskie temperatury nawet poniżej zera. Bywały napotykane osobniki w
zmarzlinach, którym udawało się przeżyć tak niekorzystne warunki dzięki
mechanizmom fizjologicznym uruchamianym przez jej organizm. Zasiedla
też wszystkie krainy geograficzne naszego kraju i uważana jest za
zwierzę pospolite choć nie tak często spotykana jak zwinka. Jest
gatunkiem zdecydowanie mniej ciepłolubnym i spotykana jest w górach do
granicy kosodrzewiny gdzie panują niekorzystne warunki temperatury. Na
nizinach występuje głównie w środowisku o charakterze podmokłym czasem
na zakrzaczonych lub porośniętych roślinnością bagnach lub w pobliżu
zbiorników wodnych na śródleśnych polankach i nieużytkach. Dobrze pływa
i w takim otoczeniu poluje na owady, które stanowią główny składnik jej
pożywienia nie gardzi też dżdżownicami i stawonogami oraz ślimakami.
Często obserwuje się występowanie tych jaszczurek w tym samym
środowisku co żmija zygzakowata, bywa też tak, że stanowią one
podstawowy składnik pokarmu zwłaszcza dla młodych żmij. Zaniepokojone
jaszczurki często ratują się ucieczką do wody w której także nurkują i
potrafią przeczekać zagrzebane w mule na dnie aż minie
niebezpieczeństwo, lub czasem wspinają się na drobne krzewy. Jak
wspomniano wcześniej wyjątkowa odporność na niskie temperatury zwiększa
jej szanse na pomyślne odbycie snu zimowego nawet w temperaturach kilku
stopni poniżej zera. Zwykle jednak sen zimowy odbywa w towarzystwie
innych gadów także gromadnie nie rzadko z własnymi oprawcami. Aktywność
roczna tych gadów przypada na przebudzenie się ze snu zimowego w
kwietniu rzadziej w marcu. Po odbyciu snu w maju przystępują do odbycia
godów. W czasie godów aktywność jaszczurek jest bardzo wzmożona
intensywnie penetrują teren a zwłaszcza samce wówczas nie akceptują
obecności jakiegokolwiek innego osobnika i dochodzi w przypadku
spotkania do zaciekłych pojedynków z użyciem zębów. W tym okresie także
samice stają się bardziej pobudzone i w przypadku chwytania potrafią
zarówno samce jak i samice mocno gryźć trzymającą je rękę. Ich silne
choć niewielkie szczęki przystosowane do zjadania ślimaków powodują
dotkliwe i bolesne odczucia. Po kopulacji zapłodnione w ciele samicy
jaja otoczone są zredukowaną błonką i posiadają zdolność pobierania
elektrolitów z niektórymi hormonami z niezbyt dobrze wykształconego
zaczątkowego łożyska. Ciąża trwa około 3 miesięcy w zależności od
warunków klimatycznych a zwłaszcza temperatury. W warunkach surowego
klimatu znane są przypadki rodzenia się młodych po śnie zimowym samicy,
jeżeli warunki termiczne w okresie rozwojowym zarodków nie były
korzystne. W normalnych warunkach na terenie naszego kraju młode
osobniki wielkości około 2-3 cm w liczbie do 10 przychodzą na świat w
sierpniu i przystosowane są doskonale do samodzielnego życia.
Dojrzałość płciową osiągną dopiero w trzecim roku życia a do tego czasu
będą musiały skutecznie wielu naturalnych wrogów.
Począwszy od niemal wszystkich ptaków przez gryzonie a nawet niekiedy przedstawicieli tego samego gatunku w przypadku młodych, jaszczurkom zagrażają wszystkie drapieżniki często też specjalizujące się w ich połowach koty domowe. W sen zimowy jaszczurki żyworodne zapadają w różnym czasie w zależności od miejsca występowania i warunków pogodowych najczęściej następuje to w październiku. Gromadzą się wówczas wraz z innymi gadami i płazami w wykrotach lub norach i rozpadlinach aby przetrwać do wiosny a zgromadzone po intensywnym żerowaniu w organizmie zapasy ułatwią im to. Gatunek objęty całkowitą ochroną.
Autor opisu: Krzysztof Majcher