Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus)

Jest gatunkiem typowym dla nizin choć spotykana jest także na pogórzu. Spotykana jest rzadziej niż jej mniejsza kuzynka traszka zwyczajna. Obydwa gatunki często mylone są za jaszczurkami przez niektóre osoby. To płaz bardzo tajemniczy prowadzący skryty tryb życia. Czarno-brunatny lub całkiem czarny kolor grzbietu pokrytego pofałdowaną skórą pokrytą brodawkami upodabnia to zwierzątko do błotnistego podłoża lub mułu. Spód ciała pokryty jest licznymi cętkami, tworząc mozaikę czarno lub szaro żółtą a niekiedy pomarańczową, z różną przewagą barw co stanowi cechę osobniczą. Niekiedy brzuch jest w całości ubarwiony jaskrawym kolorem. Charakterystyczną cechą samic jest jaśniejsze ubarwienie okolic otworu analnego (kloaki) u samców zaś ciemne i charakterystycznie nieco większe nabrzmiałe tworząc tak zwany wzgórek analny. W porze godowej pod wpływem hormonów samce traszek przybierają intensywniejsze barwy godowe a także wykształca się na ich ciele imponujących rozmiarów postrzępiona płetwa grzbietowa i ogonowa sięgająca od głowy do końca ciała zwężając się nieznacznie na początku ogona a dalej znacznie się poszerza. Po zakończeniu godów płetwa ta na grzbiecie niemal całkiem zanika a na ogonie bardzo się zmniejsza tworząc tylko swój akcent lub jest prawie niewidoczna. Samice w okresie godowym mają znacznie mniej niż samce poszerzoną płetwę ogonową. Poza porą godową nie wprawne oko może mieć kłopoty z odróżnieniem płci gdyż tylko nieznacznie powiększony wzgórek analny samców odróżnia samca od samicy. Samice także mają ujście kloaki zabarwione najczęściej na kolor żółty u samców zaś pozostaje ciemne. Aktywność roczną traszki zaczynają wczesną wiosną już na przełomie lutego i marca w zależności od krainy geograficznej i warunków pogodowych, odbywają wtedy pierwszą wędrówkę do zbiorników wodnych ogrzanych już pierwszymi wiosennymi promieniami słońca. Gdy dotrą do wody niemal natychmiast przystępują do godów, co w przypadku tej grupy płazów stanowi niezwykle widowiskowe i barwne oraz skomplikowane wydarzenie. Konkurencję lub raczej rywalizację samców rozstrzyga samica wybierająca na partnera przedstawiciela najbardziej okazałego grzebienia na ogonie. Płazy te odbywają taniec godowy, w którym każda figura jest zaplanowana i ma określone znaczenie. Polega on na tym, że zarówno samiec jak i samica przekazują sobie niezbędne do prawidłowego rozrodu informacje o umiejscowionym pakiecie spermatoforów, które składa wybranek samicy po skomplikowanych figurach prezentacyjnych. Precyzyjnie wskazuje na takie miejsce samicy charakterystycznie wygiętym ogonem. Samica wówczas podpływa i zbiera pakiet spermy kloaką, i w jej ciele dochodzi do zapłodnienia gotowych i dojrzałych jaj. Jajowody samic zawierają duże ilości jaj jednak nie wszystkie zostają zapłodnione od razu partia zapłodnionych zostaje przytwierdzona pojedynczo do znajdujących się w wodzie roślin by dalej inkubować się w nagrzewanej słońcem wodzie, natomiast samica, w której ciele znajdują się nie zapłodnione jaja przystępuje do dalszych godów. Pora godowa przeciąga się w związku z tym nawet do polowy czerwca. Larwy w zależności od panującej temperatury wody wykluwają się z jaj po około tygodniu do dwóch od ich złożenia. W nieco późniejszym okresie rozwojowym mają bardzo dobrze rozwinięte i efektowne czerwone i obficie postrzępione skrzela zewnętrzne i niemal natychmiast zaczynają prowadzić drapieżny tryb życia. Są bardzo żarłoczne i zdarza się, że pożerają także mniejsze larwy traszki zwyczajnej znajdując je w swoim otoczeniu. W związku z dość długo przeciągającymi się godami traszek, w zbiornikach wodnych, w którym przeobrażają się ich larwy dosyć długo bo do końca lipca niekiedy można spotkać je w różnych fazach rozwojowych zanim po całkowitym przeobrażeniu wyjdą na ląd. Zwyczaje traszek na całym świecie są podobne biologia wszystkich gatunków jest wyjątkowa, spotyka się także w różnych rejonach świata duże zróżnicowanie wielkości traszek od około 1 cm długości do kilkudziesięciu centymetrów. Występuje u nich także rzadko spotykane w świecie zwierząt zjawisko neotenii, stwarzając możliwość rozrodu tym płazom, które przebywają w skrajnie niekorzystnych warunkach w postaci larwalnej. Nie dochodzi bowiem do całkowitego przeobrażenia postaci larwalnych jeżeli nie mają dostępu do lądu. Życie lądowe zaczną od wędrówek po okolicy zachowując aktywność raczej nocą. Podczas lądowego etapu życia młode osobniki podobnie jak dorosłe intensywnie żerują zjadając drobne bezkręgowce, pierścienice czasem owady i mięczaki.

Najczęściej można te zwierzęta spotkać na lądzie w czasie wilgotnych mżystych dni lata w porze wieczornej, podczas wędrówek lub w ciągu dnia ukrytych wykrotach, stertach liści, ściółce leśnej, pryzmach kamieni lub stertach drewna. Na ogół mają mało naturalnych wrogów możliwe ze z powodu tak skrytego trybu życia a także z powodu toksyczności wydzielin z gruczołów skórnych carunkach przez te płazy. Także zdolności regeneracji po doznanych urazach. Szereg doświadczeń prowadzonych na tych zwierzętach w dawnych latach wskazuje na możliwości odtworzenia przez nie nawet całych kończyn po amputacji. W miesiącach późnojesiennych traszki zapadają na lądzie w sen zimowy, nie przeobrażone larwy w wodzie. Na lądzie jako miejsce zimowania wybierają wykroty jamy i rozpadliny w ziemi, czasem też wilgotne piwnice domostw i ziemianki. Często zimują w towarzystwie traszek zwyczajnych. Z uwagi na swoją wyjątkowość jak i potrzebę szczególnej ochrony tak cenny gatunek jak traszka grzebieniasta został objęty szczególną opieką i ochroną gatunkową i umieszczono go na liście gatunków szczególnie zagrożonych w programie Natura 2000. W Polsce od wielu lat gatunek objęty ochroną ścisłą.