Rezerwat Jezioro Orłowo małe

Mniejsze o powierzchni około 4 hektarów płytkie ok. 2 metrów głębokości, objęte zostało ochroną rezerwatową z uwagi na widywane tam żółwie błotne. Zachodni brzeg tego zbiornika silnie eutrofizujący i płytki jest charakterystycznym miejscem zerowania żółwi. Znajdujące się w okolicach rezerwatu liczne śródleśne oczka wodne i zabagnienia a także niedaleka zlewnia rzeki Łyny i pofałdowany teren z murawami kserotermicznymi tworzą doskonałe miejsca do bytowania tam żółwi i dla tego po stwierdzeniu obecności tych zwierząt i wielu przygodnych kontaktach z tymi gadami, utworzono w tym miejscu pierwszy w Polsce rezerwat dla ochrony tego gatunku.

Na początku lat pięćdziesiątych prof. Marian Młynarski zbierając i porządkując informacje o występowaniu żółwi błotnych na terenie naszego kraju rozesłał ankiety do wszystkich regionów kraju a szczególnie zainteresował się tymi miejscami, z których pochodziły informacje historyczne o tych gadach. Pierwsze wzmianki na temat żółwi z terenów Polski pochodziły już z roku 1786, późniejsze zapiski przyrodników szczególnie cenne również z terenów dawnych Prus wschodnich prowadzili miejscowi miłośnicy przyrody. Zweryfikowane wyniki ankiet wykazały, że w dawnych latach żółw błotny w rejonie obecnych Warmii i Mazur był zwierzęciem pospolitym, choć jak wzmiankowali autorzy notatek z początków 20 wieku, już wtedy mówiło się od dawna o podjęciu działań ochronnych bo jak twierdzili autorzy zmniejszała się jego liczebność. Nidzica jako siedziba lokalnych władz i okręg administracyjny wraz z innymi mniejszymi jego miejscowościami takimi jak między innymi Orłowo wymieniane były wielokrotnie w różnych zapiskach przyrodniczych jako znane od lat miejsca stałego przebywania żółwi. Mówiono też o szczególnych walorach przyrodniczych dzięki którym występujące tu gady są liczniejsze niż w innych okolicach. Informacje te potwierdziły się w wynikach ankiety prof. Młynarskiego. W efekcie tych prac 20 marca 1958 roku został utworzony pierwszy w Polsce rezerwat dla ochrony żółwia błotnego. Ochroną rezerwatową objęto niestety tylko niewielki obszar o powierzchni 4,5 hektara a w nim jezioro „Orłowo małe” z niewielkim pasem terenu linii brzegowej. Położony w malowniczym otoczeniu lasów na polodowcowych pagórkach z licznymi źródełkami i śródleśnymi okresowo wysychającymi oczkami wodnymi, jest unikatowym środowiskiem zarówno pod względem widokowym jak i przyrodniczym. Znajdujące się niedaleko źródła rzeki Łyny wraz z górnym odcinkiem jej koryta dominują nad całym otoczeniem specyficznym środowiskiem wodnym. W czasie powstawania rezerwatu linia brzegowa jeziora stanowiła jego naturalną granicę. Niestety nie zostały wówczas uwzględnione wszystkie potrzeby żółwi takie jak między innymi zachowanie dogodnych do rozrodu tych gadów piaszczystych miejsc, w których bezpiecznie mogłyby składać jaja. Obecnie podczas opracowywania planów ochrony dla tego rezerwatu postanowiono powiększyć jego obszar o przylegające do niego atrakcyjne przyrodniczo fragmenty terenu. Na przylegającej pobliskiej łące została spiętrzona woda płynąca z naturalnego źródliska w celu polepszenia warunków dla żyjących tam zwierząt związanych ze środowiskiem wodno-błotnym. Na wyróżnienia zasługują żyjące w rezerwacie i jego bezpośrednim sąsiedztwie takie kręgowce jak traszka grzebieniasta i wspomniany już żółw błotny. Żyją tam także traszka zwyczajna, rzekotka drzewna, padalec oraz wiele innych zwierząt. Zalatują też rzadkie gatunki ptaków.

Biorąc pod uwagę tendencje ekonomiczne i zasady gospodarowania zasobami naturalnymi w dawniejszych latach latach, bezpowrotnie przekształcono wiele miejsc w naszym regionie, w których występowały te archaiczne gady obecnie odnawiane są szczególnie cenne przyrodniczo miejsca. Omawiany rezerwat znajduje się na terenie puszczy Napiwodzko-Ramuckiej, która ujęta została na liście miejsc szczególnie wartościowych przyrodniczo w programie Unii Europejskiej „Natura 2000” ”. W dyrektywie ptasiej chroniącej rzadkie gatunki ptaków i ich siedliska a także w dyrektywie siedliskowej chroniącej wiele różnych szczególnie cennych gatunków roślin i zwierząt wraz z ich otoczeniem. Bardzo duży obszar terenów leśnych i bezleśnych objęto szczególna troską jako ostoja „Napiwodzko-Ramucka”. Żyjące w rezerwacie żółwie błotne są największą atrakcją przyrodniczą tego miejsca jednak z uwagi na ich skryty tryb życia obecnie tylko nielicznym udaje się je tam napotkać. Jako zwierzęta ruchliwe odbywają wędrówki po całej okolicy i czasami zdarza się przypadkowe spotkanie z nimi, zwłaszcza wiosną gdy wędrują do swych ulubionych miejsc lęgowych.

Najmniej odpowiednim co może zrobić człowiek w tym momencie to jest wzięcie zwierzęcia do ręki gdyż w takim momencie broniąc się opróżniają pęcherz moczowy z zawartości niezbędnej im do wykopania komory lęgowej i nie złożą jaj zanim nie uzupełnią tego niedoboru a odbywane wędrówki czasem są długie (niekiedy do kilu kilometrów) i może się zdarzyć, że w takich okolicznościach zostanie porzucony cały lęg. Zwierzęta te jako żyjący relikt z epoki gdy królowały na świecie dinozaury żyją do dziś w niezmienionej swej postaci zachowując wszystkie cechy wymarłych przodków także te przystosowujące je do zmiennych warunków otoczenia. Żółw błotny (Emys orbicularis ) jako jedyny polski przedstawiciel tych gadów właśnie na krańcach naszego województwa ma granicę zasięgu swojego występowania a rezerwat Orłowo małe jest jedną z ostoi, w której można obserwować zachowanie zwierząt i oceniać kondycję całej żyjącej tu populacji. Obserwacje te prowadzone są systematycznie od wielu lat i wskazują na pilne potrzeby dalszej intensywnej ochrony tych rzadkich a tak atrakcyjnych zwierząt.