Ochrona przyrody

Zwierzęta

Rośliny

Grzyby

Hydrografia

Pozostałe

Turystyka

Polecamy

Opis przyrodniczy

Jeziora



Jeziora stanową najbardziej charakterystyczny element krajobrazu Warmii i Mazur. Być może uznane zostaną za jeden z przyrodniczych cudów świata. Jednoczesnie okazuje się, że bardo trudno naukowcom precyzyjnie zdefiniować jezior i wydzielić je z innych typów zbiorników wodnych. Na szczęście do delektowania się pięknem warmińskich i mazurskich jezior oraz roślin i zwierząt tam zamieszkujących, nie jest potrzebna precyzyjna definicja naukowa.



Pojęcie jeziora, aczkolwiek w praktyce jasne i zrozumiałe, jest trudne do precyzyjnego zdefiniowania (Mikulski 1974). Nie można podać cech „jeziora typowego” (Taubt 1984), co wynika m.in. z dużej różnorodności jezior. Pojęcie „jezioro” to przykład zbioru rozmytego (brak wyraźnej granicy semantycznej). Wyraźne trudności w definiowaniu pojawiają się w przypadku prób dokładnego określenia jeziora z jednoczesnym zaznaczeniem wyraźnych i ostrych granic między jeziorami, a innymi typami zbiorników wodnych.


Najogólniej jezioro jest naturalnym zagłębieniem na powierzchni ziemi wypełnionym wodą, nie mającym bezpośredniego, szerszego połączenie z morzem (Forel 1892, za Starmachem 1976).


Bardziej dokładne definicje podkreślają ewentualny związek z siecią rzeczną (Chojnowski 1986, Żmudziński i Pęczalska 1984) i kompletną strefowość pionową, odróżniającą jeziora od stawów (Mikulski 1974, Starmach 1976). Duże lecz płytkie zbiorniki (bez strefowości pionowej) nazywane są jeziorami stawowymi (Mikulski 1974), zaś stadia przejściowe między jeziorami a bagnami i mokradłami nazywane są trzęsawiskami (Chojnowski 1986). Poodcinane od nurtu rzeki stare koryta, zwane starorzeczami, są raczej naturalnymi stawami (Starmach 1976), choć w wielu, zwłaszcza tych większych, zauważalna jest typowa jeziorna strefowość.


„Jeziorem jest nazywane naturalne zagłębienie terenu wypełnione wodą. Jeziora mogą występować w postaci samodzielnych zbiorników nie związanych z siecią rzeczną lub mogą tworzyć z nią jednolity system. Do pierwszej grupy należą jeziora bezodpływowe, do drugiej odpływowe (...) lub przepływowe” (Chojnowski 1986).


Najbardziej obszerna definicję jeziora podaje Mikulski (1974). „Jezioro jest to zbiornik masy wodnej stagnującej, wykazujący kompletną strefowość pionową, kształtującą się pod wpływem czynników klimatycznych i ekologicznych. Strefowość ta wpływa charakterystycznie na wykształcenie się dziedzin ekologicznych, uzależnionych od dostępu energii promienistej i cieplnej oraz zasobów związków biogennych, powiązanych ze sobą kompleksowym udziałem w krążeniu i przemianie materii i energii”.


Powyższe definicje używane są powszechnie, lecz nie wyjaśniają różnic pomiędzy jeziorami i stawami – małymi zbiornikami niejeziornymi. Rozgraniczenie stawu i jeziora jest w dużej mierze umowne. W zasadzie główną cechą jezior jest termiczna i pionowa strefowość, której w stawach nie ma lub przynajmniej nie występuje regularnie i przez dłuższy czas (Starmach 1976).


Wiele małych zbiorników zwanych „stawami” może mieć cechy typowego jeziora (na przykład „stawy w Tatrach – będące jeziorami górskimi) lub ze względu na wiek i pochodzenie (np. oczka polodowcowe) również mieć cechy jezior. Z kolei duże zbiorniki o powierzchni ponad 1 ha, lecz bardzo płytkie, ze względu na inne cechy takie jak stratyfikacja, bardziej przypominają zbiorniki stawowe niż jeziora. Znajdujemy także przypadki zbiorników pośrednich, np. z kategorii jezior stawowych (Mikulski 1974).


Innym typem wód mogących stanowić trudność w jednoznacznym zaklasyfikowaniu są tak zwane trzęsawiska. „Stadium przejściowym między jeziorami a bagnami i mokradłami są trzęsawiska. Są to zanikające lub zarośnięte już jeziora, których powierzchnię wodną pokrywa zwarty kożuch roślinny” (Chojnowski 1986). W końcu pojawia się problem końcowych etapów sukcesji zarastania jezior: od jakiego momentu jezioro przestaje być jeziorem a staje się zbiornikiem stawowym, bagnem czy torfowiskiem? I od kiedy jezior jest jeziorem (biorąc pod uwagę pochodzenie jezior)? Wszak jeziora są geologicznie efemertycznymi tworami.


Wątpliwości budzić mogą także starorzecza – „poodcinane od nurtu rzeki stare koryta, zwane starorzeczami, są raczej naturalnymi stawami” (Starmach 1976). Lecz w dolinach dużych rzek nizinnych wiele z nich ma stosunkowo dużą powierzchnię i wykazuje cechy jezior, łącznie ze stratyfikacją (czasami nazywane są jeziorami, np. jez. Nieciecz w Dolinie Narwi k. Łomży). Biorąc pod uwagę fakt ścisłego związku wielu jezior z siecią rzeczną oraz obniżaniem się podstawy erozyjnej w wyniku działania rzek, pojawia się nie tylko problem granicy przestrzennej między starorzeczami i jeziorami, ale także granicy przestrzennej między rzeka i jeziorem oraz zmienności w czasie (od kiedy i do kiedy jezioro).


Kolejną, logicznie związana z w/w kwestiami, wątpliwość budzić mogą jeziora przepływowe i zbiorniki zaporowe. W definicji Mikulskiego rozumiano, że w jeziorze masa wody nigdy nie przemieszcza się równocześnie w całości, a wymiana mas wody następuje powoli i stopniowo. Rodzi się jednak pytanie: jaka jest graniczna szybkość wymiany wody lub/i szybkość nurtu? Stąd pojawiają się definicje bazujące na genezie powstania: „jezioro zaporowe – zbiornik wodny utworzony wskutek zahamowania biegu rzeki przegroda naturalna (...) lub sztuczną” (Żmudziński i Peczalska 1984).


„Jezioro – śródlądowy zbiornik wodny nie mający połączenie z morzem, w obrębie którego wyróżnia się strefę przybrzeżną – litoral, głębinową – profundal i toni wodnej – pelagial. Głębokość jezior waha się bardzo w szerokich granicach: od kilku metrów do kilku tysięcy metrów, zaś powierzchnia od ok. 1 ha do kilkuset km2. Podziału j. na typy dokonuje się na podstawie pochodzenia misy, temperatury, zasolenia wód, żyzności itp.” (Żmudziński i Pęczalska 1984).


    W typologii jezior brane jest pod uwagę pochodzenie, położenie geograficzne w regionach klimatycznych, ukształtowanie misy jeziornej, w tym powierzchnię i głębokość, stratyfikację termiczną, trofizm rozumiany jako zawartość biogenów w śródjezierzu lub osadach dennych profundalu (Taubt 1984). Rozpatrując cechy jezior zazwyczaj bierze się jako punkt odniesienia model jeziora strefy umiarkowanej, gdyż tu jest ich najwięcej (a przynajmniej najczęściej są badane!).


Interesujące jest, czy cechy środowiska pozwalające na wyodrębnienie jezior z innych typów wód są istotne dla występowania organizmów wodnych, takich jak glony, skorupiaki czy chruściki? Takie podejście, jakkolwiek mogłoby się wydawać udziwnionym, wiąże się z próbą dokładnego wskazania najważniejszych czynników środowiska wpływających na rozmieszczenie chruścików (czy innych organizmów żywych...). Wcześniej, dla określenia związku chruścików z jeziorami, zastosowano nazewnictwo analogiczne do powszechnie stosowanego w odniesieniu do innych typów wód (krenobionty, krenofile, potamobionty, potamokseny itp.): limnebionty - gatunki jeziorne (występujące głównie lub wyłącznie w jeziorach), limnefile - gatunki jeziorolubne i limnekseny - gatunki przypadkowe w jeziorach (Czachorowski 1997). Próba ta jest niewystarczająca, gdyż nie uwzględnia innych wód stojących (np. drobnych zbiorników stałych i okresowych). Po drugie rodzi się pytanie, czy siedliska jeziorne wyraźnie wyodrębniają się z innych typów wód oraz czy znajduje to odzwierciedlenie w przystosowaniach chruścików. I czy w konsekwencji można mówić o gatunkach jeziornych. Jednakże do odpowiedzi na tak postawione pytanie niezbędne jest dobre poznanie charakterystyk występowania chruścików nie tylko w jeziorach, lecz także rzekach nizinnych i drobnych zbiornikach.



Bibliografia

  • Czachorowski S. 1998. Chruściki (Trichoptera) jezior Polski - charakterystyka rozmieszczenia larw. Wyd. WSP Olsztyn, 156 str.




Autor opisu: S. Czachorowski






   


O nas...



Partnerzy